YEŞİL TAKSONOMİ, AVRUPA BİRLİĞİ VE DÜNYA UYGULAMALARI

Dünyadaki hızlı nüfus artışına paralel olarak şehirleşme ve sanayileşme ile birlikte artan ticaret ve üretim imkânlarına bağlı olarak doğal kaynakların plansız ve dengesiz kullanımı önemli çevresel sorunlarla karşı karşıya kalmamıza sebep olmuştur. İklim değişikliğinin gözle görülür bir hal alması ve insan yaşamını olumsuz yönde etkiliyor olmasının yanı sıra yarattığı fiziksel etkilerin olumsuz ekonomik sonuçlara yol açması da gerek ulusal gerek uluslararası anlamda bazı hukuki düzenlemeleri de beraberinde getirmiştir.

İşte, Yeşil Taksonomi olarak adlandırılan ve ilk olarak Avrupa Birliği (AB)’de sürdürülebilir finansı teşvik etmek için Temmuz 2020 itibariyle yürürlüğe konulan Taksonomi Tüzüğü dünya ülkeleri içinde bazı hukuki değişimlerin yaratılmasına vesile olmuştur.

Peki, Yeşil Taksonomi olarak ifade edilen bu düzenleme tam olarak neyi hedeflemekte ve amaçlamaktadır?

Pazardaki şeffaflığı arttırmayı amaçlayan bu Tüzük hangi aktivitelerin net sıfır hedefine uyumlu ve Yeşil Mutabakat hedefleriyle paralel olduğunu belirlemeye yarayan bir sınıflandırma sistemi getirmektedir. Daha farklı bir ifadeyle bu Tüzük, neyin yasak veya neyin serbest olduğunu değil, hangi faaliyetlerin Yeşil Mutabakat ve net-sıfır hedefleriyle uyumlu ve dolayısıyla sürdürülebilir finans kapsamında teşvik edilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Yani bahse konu düzenleme, finans kuruluşlarını ve çok çeşitli finansman araçlarını kapsayan ve bu finans hizmetleri için hangi aktivitenin sürdürülebilir olduğunu tanımlamaya yarayan bir sınıflandırma aracı işlevi görmektedir. Avrupa Komisyonu’na göre Taksonomi Tüzüğü (Tüzük) AB sürdürülebilir finans çalışmalarının temel taşını oluşturmaktadır. Bir ekonomik faaliyetin sürdürülebilir olarak kabul edilebilmesi için: “En az bir çevresel hedefe önemli katkı sağlaması”, “Diğer çevresel hedeflere ciddi zarar vermemesi”, “Asgari sosyal standartlara uyması” gerekir.

Dünya örneklerine bakıldığında;

1) AB Taksonomisi; Avrupa Birliği’nin sürdürülebilir yatırımları teşvik etmek amacıyla geliştirdiği bir sınıflandırma sistemidir. Bu sistem, ekonomik faaliyetlerin çevresel sürdürülebilirlik açısından nasıl değerlendirileceğini belirler ve yeşil finansman çerçevesini oluşturur. 2020 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, halen güncellemeler yapılmaktadır.

• • • AB Taksonomisinin Amaçları: Yeşil yatırımları teşvik etmek – Sürdürülebilir projelere finansal kaynak sağlanmasını kolaylaştırır.
    • Yeşil aklama (greenwashing) riskini azaltmak – Şirketlerin gerçekten çevre dostu olup olmadığını belirlemeye yardımcı olur.
    • Sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak – AB’nin 2050 karbon nötr hedefi doğrultusunda yatırımları yönlendirir.
    • Finansal piyasalarda şeffaflık sağlamak – Şirketlerin ve yatırımcıların sürdürülebilir faaliyetlerini raporlamasını zorunlu kılar.

AB Taksonomisinin Kapsadığı 6 Çevresel Hedef: “İklim değişikliğinin azaltılması”, “İklim değişikliğine uyum”, “Su ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı”, “Döngüsel ekonomiye geçiş”, “Kirliliğin önlenmesi ve kontrolü”, “Biyolojik çeşitliliğin ve ekosistemlerin korunması”, v.b. gibidir.

Bununla birlikte, AB Taksonomisi; “Yenilenebilir enerji”, “İnşaat ve bina yenileme”, “Ulaşım”, “İmalat”, “Tarım ve ormancılık” ve “Finans sektörü” gibi sektörlere hitap eden ve içine alan bir yapıdır.

2) Çin Yeşil Taksonomisi; 2021’de güncellenmiştir. “Yeşil Projeler Kataloğu” olarak adlandırılan bir sistem geliştirilmiştir. AB ile uyumlu hale getirilmesi için AB-Çin ortak çalışma grubu oluşturulmuştur. Çin’in karbon nötr hedefleri doğrultusunda finans sektörü için yönlendirici bir sistemdir. Öne Çıkan Sektörler: Enerji, ulaşım, tarım, ormancılık, üretim.

3) Birleşik Krallık (UK) Taksonomisi; 2021’de duyurulmuş olup, hâlâ geliştirilmektedir. AB Taksonomisi temel alınarak oluşturulmuş olup, yerel koşullara göre özelleştirilmektedir. Yeşil Finans Stratejisi kapsamında sürdürülebilir yatırımları yönlendirme amacı taşımaktadır. Taksonomiye uyumlu finansal ürünler için özel etiketleme sistemleri geliştirilmektedir. Öne Çıkan Sektörler: Finans, enerji, inşaat, ulaşım.

4) ABD Taksonomisi (SEC İklim Açıklama Kuralları); Kesin bir taksonomi sistemi olmamakla birlikte, SEC (Securities and Exchange Commission) tarafından sürdürülebilirlik açıklamaları zorunlu hale getirilmiştir.Yeşil tahviller ve sürdürülebilir finansman için “Gönüllü Taksonomi Çerçevesi” önerileri bulunmaktadır. California gibi eyaletler bağımsız sürdürülebilir finans taksonomileri geliştirmektedir. Özel sektörün geliştirdiği IFRS Sürdürülebilirlik Standartları (ISSB) ABD’de giderek daha fazla benimsenmektedir. Öne Çıkan Sektörler: Enerji, imalat, teknoloji, finans.

5) Kanada Taksonomisi; 2021’de başlatılmış olup, 2023’te ilk çerçeve yayımlanmıştır. Kanada’nın doğal kaynak temelli ekonomisini dikkate alan özel düzenlemeler içermektedir. Düşük karbon ekonomisine geçiş konsepti vurgulanmaktadır.(örneğin, karbon yakalama ve depolama projeleri destekleniyor). Sürdürülebilir yatırım fonları için rehber niteliğindedir. Öne Çıkan Sektörler: Enerji, madencilik, ormancılık, ulaşım.

6) Güney Afrika Taksonomisi; 2022’de yürürlüğe girmiştir. AB taksonomisi ile büyük ölçüde uyumludur. Sosyal eşitsizlik ve adil geçiş vurgusu içermektedir.. (örneğin, düşük gelirli bölgelerde yeşil projelerin teşvik edilmesi). Sera gazı emisyonlarının azaltılması, su yönetimi ve atık yönetimi konularında özel kriterler içermektedir. Öne Çıkan Sektörler: Enerji, su yönetimi, atık geri dönüşüm, ulaşım.

7) ASEAN (Güneydoğu Asya) Taksonomisi; 2021’de duyurulmuştur. “Çok katmanlı bir sistem” uygulanmaktadır. (ülkelerin farklı kalkınma seviyelerine göre farklı kriterler). ASEAN bölgesindeki gelişmekte olan ülkeler için “geçiş finansmanı” (transition finance) mekanizması içermektedir. Doğal afetlere dirençli altyapılar ve su yönetimi projeleri desteklenmektedir. Öne Çıkan Sektörler: Altyapı, enerji, ormancılık, su yönetimi.

Türkiye’nin geliştirdiği Yeşil Taksonomi ise AB modeliyle büyük ölçüde uyumlu olup, 2027’de yürürlüğe girmesi planlanmaktadır.

Türkiye Yeşil Taksonomi Yönetmeliği Taslağı, sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda ekonomik faaliyetlerin çevresel sürdürülebilirlik açısından sınıflandırılmasını ve bu faaliyetlere finansman akışının teşvik edilmesini amaçlamaktadır. Taslak yönetmelik, Avrupa Birliği Yeşil Taksonomisi ile uyumlu olarak hazırlanmış olup, Türkiye’nin düşük karbonlu ekonomiye geçiş sürecini desteklemeyi hedeflemektedir.

Türkiye Yeşil Taksonomi Yönetmeliği Taslağı’nın Temel İçeriği:

1- Amaç ve Kapsam: Sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu ekonomik faaliyetlerin desteklenmesi, sürdürülebilir yatırımlara finansman akışının teşvik edilmesi, yeşil aklama (greenwashing) uygulamalarının önlenmesidir.

2-Çevresel Hedefler: Sera gazı emisyonlarının azaltılması,  iklim değişikliğine uyum, su ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve korunması, döngüsel ekonomiye geçiş, kirliliğin önlenmesi ve kontrolü, biyoçeşitliliğin ve ekosistemlerin korunmasıdır.

3- Taksonomiye Uyum Kriterleri: Ekonomik faaliyetin en az bir çevresel hedefe önemli ölçüde katkı sağlaması, diğer çevresel hedeflere önemli ölçüde zarar vermemesi, asgari sosyal güvenlik önlemlerine uyum, belirlenen teknik tarama kriterlerini karşılamasdır.

4- Teknik Tarama Kriterleri: Her bir ekonomik faaliyet için spesifik çevresel performans kriterleri belirlenmiştir. Örneğin, enerji üretimi için sera gazı emisyon sınırları veya inşaat sektörü için enerji verimliliği standartları gibi detaylı kriterler bulunmaktadır.

5-Raporlama ve Doğrulama: Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları kapsamında raporlama yapma yükümlülüğü bulunan kurum ve kuruluşlar, taksonomiye uyumlu faaliyetlerini raporlamak zorundadır. Raporlamalar, İklim Değişikliği Başkanlığı’nın “e-taksonomi” sistemine kaydedilecektir. 1 Ocak 2027’den itibaren raporlama zorunlu hale gelecektir; bu tarihe kadar gönüllü raporlama teşvik edilmektedir.

Sonuç olarak; Taksonomi ve kurumsal sürdürülebilirlik raporlaması düzenlemeleriyle resmin bütününe bakıldığında 2050’de net sıfıra ulaşabilmek için tasarlanan yol şu şekildedir:

• • • Önce hangi aktivitelerin sürdürülebilir olduğunu tanımlamak, 
    • Çevre dostu ve Taksonomi uyumlu aktivitelere yatırımı teşvik etmek, 
    • Daha sonra da raporlama yükümlülükleriyle şirketlerin sürdürülebilirlik hedefleri özelinde faaliyetlerinin çevreye, insan haklarına ve topluma etkilerini şeffaflıkla paylaşması.

Tüm bu adımlar ve nihayet raporlama sonucunda piyasalarda istenen şeffaflığın sağlanması hedeflenmektedir. Böylece tüketiciler satın alma tercihlerini yaparken aldıkları ürünün veya hizmetin çevreye, topluma ve insanlara etkilerini görüp karar verebileceklerdir. Bunun yanı sıra elbette yatırımcılar da ayni şeffaflıktan yararlanıp sürdürülebilir şirketleri yatırımlarında önceliklendirebileceklerdir. Ve nihayet üreticiler de yatırım alabilmek ve tüketici tercihlerini kendi lehlerine çevirebilmek için daha sürdürülebilir üretim, tedarik, dağıtım ve finans modellerini tercih edecektir.

Yararlanılan Kaynaklar;

https://finance.ec.europa.eu/sustainable-finance/tools-and-standards/eu-taxonomy-sustainable-activities_en

https://ec.europa.eu/sustainable-finance-taxonomy/

https://finance.ec.europa.eu/regulation-and-supervision/financial-services-legislation/implementing-and-delegated-acts/taxonomy-regulation_en

Taksonomi Çerçeve Dokümanı; https://iklim.gov.tr/db/turkce/projeler/files/Taksonomi%20%C3%87er%C3%A7eve%20Dok%C3%BCman%C4%B1(2).pdf

https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat/surdurulebilir-finansman/taksonomi

https://yesilbuyume.org/ab-taksonomi-tuzugune-uyum-saglamanin-onemi/