TAHKİM TÜRLERİ SERİSİ – 8 / AİLE TAHKİMİ

Aile, Türk Hukuk sisteminde ve diğer tüm hukuk sistemleri içinde önemli bir yer teşkil eder. Fakat aile kavramı ne kadar önemliyse bir de aile hukukunda doğan uyuşmazlıklar o denli yıpratıcı olabilmektedir.

Aile hukukundan doğan uyuşmazlıkların çözümü için gönüllü uzlaşma yöntemleri özellikle dünya uygulamalarında çokça tercih edilse de, aile hukuku dalı olan nafaka gibi özel düzenlemelere yönelik kurallar bazı ülkelerde uzlaşma yöntemine elverişli değildir.

“Aile tahkimi” (aile hukukunda tahkim), aile hukuku kapsamındaki uyuşmazlıkların mahkemeye gitmeden, tarafların kendi belirledikleri ya da bir kurum tarafından atanan bir veya birden fazla hakem (tahkim kurulu) aracılığıyla çözülmesini sağlayan alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

Ancak Türkiye’de aile hukuku uyuşmazlıkları, genel olarak kamu düzenine ilişkin sayıldığından, tahkime elverişli değildir. Bu nedenle Türk hukuk sisteminde, aile tahkimi şu an için sınırlı alanlarda veya bazı özel durumlarda gündeme gelebilir ama evlilik, boşanma, velayet, nafaka gibi konular için mahkemeye başvurulması zorunludur.

Örneğin Türkiye’de aile hukuku uyuşmazlıkları, genel olarak kamu düzenine ilişkin sayıldığından, tahkime elverişli değildir. Bu nedenle Türk hukuk sisteminde, aile tahkimi şu an için sınırlı alanlarda veya bazı özel durumlarda gündeme gelebilir ama evlilik, boşanma, velayet, nafaka gibi konular için mahkemeye başvurulması zorunludur.

Ancak bu konunun tartışmaları artıyor ve gelecekte hayata geçmesi mümkün olan alanlardan biri olacağı düşünülmektedir.

Bununla birlikte; aile hukuku ilişkilerinde hukuk seçimine imkân tanımak Avrupa Birliği düzenlemelerinin çoğunda, yaşadığımız modern dünyada daha çok kabul gören bir yaklaşım haline gelmiştir. Avrupa Birliği Hukukunda nafakanın yanı sıra miras ve boşanma davalarında da uygulanacak hukuk konusunda taraflara seçim hakkı tanınmıştır.

Gün geçtikçe gelişen ve tercih edilmeye başlanan aile tahkimi hususunda dünya örneklerine bakıldığında;

İngiltere

• Aile tahkimi sistemi oldukça gelişmiştir.
• Boşanma sonrası mal paylaşımı, nafaka, çocukların eğitimi ve bakımı gibi konular tahkimle çözülebilir.
• İngiltere Aile Tahkim Derneği (IFLA) tahkim sürecini düzenler.
• Taraflar, hakemin kararına mahkeme gibi bağlayıcılık tanır; kararlar yasal geçerlilik kazanır.
• Süreç gizlidir ve daha az yıpratıcıdır.

Kanada

• Aile tahkimi, özellikle Ontario gibi eyaletlerde yaygındır.
• Taraflar yazılı bir sözleşmeyle tahkime başvurabilir.
• Hakem kararı çoğu zaman mahkeme kararı gibi uygulanabilir.
• Çocukla ilgili konularda tahkim yapılabilse de, karar çocuğun yüksek yararına aykırıysa mahkeme müdahale edebilir.

ABD

• Eyalet bazında farklılık gösterir ama birçok eyalette aile tahkimi uygulanabilir.
• Özellikle New York, Kaliforniya, Florida gibi eyaletlerde gelişmiş bir altyapı vardır.
• Tahkim anlaşması yapılırsa, taraflar boşanma sonrası mal paylaşımı, nafaka gibi konularda mahkemeye gitmeden çözüm bulabilir.
• Ancak çocuk velayeti gibi konular genellikle mahkeme denetimindedir.

Avustralya

• Aile Hukuku kapsamında, Aile İlişkileri Tahkimi (Family Dispute Resolution – FDR) yaygındır.
• Devlet destekli arabuluculuk sistemleri de mevcuttur.
• Zorunlu FDR süreci sonrasında hala anlaşma sağlanamazsa mahkeme devreye girer.
• Tahkim, genellikle çocuk dışındaki konulara uygulanır.

Almanya ve Fransa

• Kıta Avrupası’nda tahkim daha sınırlı uygulanır.
• Aile hukuku kamu düzenine ilişkin sayıldığı için doğrudan tahkim çok yaygın değildir.
• Ancak mal paylaşımı, eşler arası sözleşmeler gibi konular özel hakemlerce çözülebilir

Mısır

• Uygulama: Aile tahkimi, hem devlet yasaları hem de İslam hukuku çerçevesinde kullanılıyor.
• Kapsam: Mal paylaşımı, boşanma öncesi anlaşmazlıklar, nafaka.
• Yapı: Aile Uyuşmazlık Çözüm Ofisleri tahkim ve arabuluculuk hizmeti sunuyor.

Malezya

• Uygulama: Şeriat ve medeni hukuk birlikte uygulanıyor.
• Kapsam: Müslüman çiftler için dini tahkim mümkün. Mahkemeler bu kararları onaylayabiliyor.
• Özellik: Kadı/hakem sistemi (ḥakamayn) kullanılabiliyor.

Aile tahkiminin tercih edilmesinin sebepleri arasında mahkeme süreçlerinden daha hızlı ve daha az maliyetli, taraflar için daha gizli ve özel, kültürel/dini hassasiyetlere daha uygun çözümler sunabilen ve uzmanlık ve deneyim sahibi hakemlerle daha çözüm odaklı sonuçlar alınabilmesi olarak sayılabilir.

Tüm dünya ülkelerindeki uygulamalar gösteriyor ki aile tahkimi gelişmekte ve gelecekte tercih edilebilir bir tahkim türü olarak yerini alacaktır.

Yararlanılan Kaynaklar:

FAQs | IFLA

Family Arbitrator | Family arbitration services and resources : FamilyArbitrator

Family arbitration among Syrians in Türkiye

Family Arbitration; what is it and why should divorcing couples know about it?

Arbitrating Family Law Disputes | Family Dispute Resolution: Process and Practice | Oxford Academic

Aile Hukukunda Tahkim – Hukuk ve Bilişim Dergisi

Mısır’da Aile Arabuluculuğu ve Tahkimi Uygulamaları – İslam Aile Hukuku