İnsanlık tarihi, enerjinin farklı formları keşfedildikçe gelişmiştir. Daha fazla enerji elde etmek için yapılan çalışmalar mevcut kaynakların verimli kullanılmasına veya yeni kaynakların ortaya çıkarılmasına imkân vermektedir.
Bilinen enerji kaynakları içinde en güçlülerinden biri de nükleer enerjidir. Nükleer enerji bir ülkeyi aydınlatmaya yetecek elektriği sağlayabilirken, emniyet sistemleri doğru kullanılmazsa ve bakımlar ihmal edilirse, Çernobil ve Fukuşima’da yaşanan kazalar gibi doğanın dengesini bozacak güçte etkiler yaratabilmektedir.
İlk olarak 1950’lerde inşa edilen nükleer reaktörlerden 60 MW enerji elde edilebilirken, bu rakam artık 1.600 MW’lara ulaşmıştır. Büyük reaktörlerin yanı sıra gelişimi devam eden Küçük Modüler Reaktörler (Small Moduler Reactors -SMRs) alternatif güçlü enerji üretimi için umut vadetmektedir.
Peki nedir Küçük Modüler Reaktörler (SMR)?
SMR’ler, maksimum 300 Megawatt elektrik (MW) çıkışa sahip ve günde 7,2 milyon kWh üretebilen küçük nükleer reaktörler olarak tanımlanır. Karşılaştırıldığında, büyük boyutlu nükleer santraller 1.000 MW’nin üzerinde çıkışa sahiptir ve günde 24 milyon kWh üretebilir. SMR’ler, yaklaşık 20 megawatt elektrikten (MW) 300 MW’ya kadar değişebilir ve teknolojiye bağlı olarak hafif su, sıvı metal veya erimiş tuz gibi çeşitli olası soğutucuları kullanabilir.
SMR, bu tür reaktörleri adlandırmak için kullanılan genel terimdir, ancak hafif su teknolojisine dayanmayanlara genellikle gelişmiş modüler reaktörler de denir. Hepsi, doğrudan veya elektrik üretmek için kullanılabilen ısıyı üretmek için nükleer fisyon reaksiyonlarını kullanır.
SMR’lerin ekonomik ve ticari durumu geleneksel nükleer santrallerden farklıdır. SMR’lerin bir dizi avantajı vardır;
- Karbonsuzlaştırmayakatkıda bulunmanın yanı sıra AB enerji karması, SMR’ler yenilenebilir enerji payının yüksek olduğu ve elektrik talebinin arttığı bir sistemde elektrik şebekesinin istikrarının sağlanmasına yardımcı olabilir.
- Boyut, güç çıkışı ve kapasite bakımından daha küçük oldukları için daha az alana ve daha az soğutma suyuna ihtiyaç duyarlar, ancak büyük nükleer santrallere göre yer seçimi konusunda daha fazla esneklik
- Modülerdirler ve seri olarak üretilebilirler, bu da ölçek ekonomisi yoluyla üretim maliyetlerinde verimlilik sağlar.
- Sistemleri ve bileşenleri fabrikada monte edilebildiğinden, modüller veya hatta bütün üniteler halinde bir yere taşınabilir ve bu da kurulum maliyetlerini azaltır.
- Küçük ölçekli yenilenebilir enerji santralleri (KMR) , fosil yakıtla çalışan santrallerin yerini almayaoldukça uygundur ve bu tür santrallerin kapanmasından etkilenen bölgelerde yüksek vasıflı iş fırsatlarının korunmasını sağlar.
- Yenilenebilir enerji kaynakları ve hidrojen gibi diğer enerji kaynakları ve enerji vektörleriyle birlikte enerji merkezlerine entegre edilmeye oldukça uygundurlar.
- Bunlar elektrik sağlamakiçin uyarlanmış olup ayrıca endüstriyel uygulamalar, bölgesel ısıtma ve hidrojen üretimi için ısı sağlama kapasitesine sahiptir.
Dünya genelinde 18 ülkede farklı geliştirme aşamalarında 80’den fazla SMR tasarımı bulunmaktadır. ABD, İngiltere, Kanada, Japonya ve Güney Kore gibi ülkeler aktif olarak kendi tasarımlarını geliştirirken, Rusya ve Çin sırasıyla 2019 ve 2021 yıllarında ilk SMR’lerini şebekeye bağlamıştır. Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle daha da kötüleşen son enerji krizi, AB’nin stratejik enerji bağımsızlığının katma değerini ortaya koyarak, Avrupa’nın Küçük Reaktörlü Nükleer Enerji (SMR) de dahil olmak üzere yenilikçi enerji teknolojilerinde lider olma hedefini güçlendirmiştir.
Bu noktada Avrupa Birliği, AB, Euratom Araştırma ve Eğitim Programı (2021-2025) kapsamında Küçük Reaktörlü Raylı Sistemler (KMR) konusunda araştırma ve geliştirme faaliyetlerini desteklemeye başlamıştır. Programda nükleer emniyet, güvenlik, koruma tedbirleri, radyasyondan korunma ve radyoaktif atık yönetimi konuları ele alınıyor ve nükleerle ilgili becerilerin geliştirilmesine büyük önem verilmektedir.
2030’lu yılların başlarında ilk SMR projelerinin başarılı bir şekilde devreye alınmasını sağlamak ve böylece Avrupa’yı küresel rekabette iyi bir konuma getirmek amacıyla Avrupa Komisyonu, Şubat 2024’te Avrupa SMR Endüstriyel İttifakı’nı başlatmıştır. İttifak, 2030’ların başında Avrupa’daki ilk SMR projelerinin geliştirilmesini, tanıtımını ve dağıtımını kolaylaştırmayı ve hızlandırmayı hedeflemektedir. Nükleer tedarik zincirinin canlandırılması da dahil olmak üzere SMR’lerin geliştirilmesi, tanıtımı ve dağıtımı için elverişli koşulları iyileştirmek amacıyla belirli çalışma grupları aracılığıyla faaliyet göstermektedir. Faaliyetleri, belirli SMR projelerini desteklemeyi ve Avrupa pazarında dağıtımlarını hızlandırmayı amaçlamaktadır.
Nükleer teknolojilerin yeni endüstriyel uygulamalara entegre edilmesinin önünü açan ve bunları potansiyel yatırımcılar için daha çekici hale getiren yenilikçi güvenlik özelliklerini bünyesinde barındıran Küçük modüler reaktörler (SMR’ler) ile ilgili Dünya’da ilk somut adım adan ülke Romanya olmuştur.
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri arasında en küçük ekonomilerden birine sahip olan Romanya, ABD ile başlattığı “Phoenix Projesi” kapsamında “yaşlı kıtada” küçük modüler nükleer reaktör (Small Modular Reactor-SMR) teknolojisine sahip olan ilk ülke olacaktır. Bu gelişmeyle Bükreş yönetimi Rusya-Ukrayna savaşı sonrası Avrupa’da baş gösteren enerji krizine çözüm ararken, Romanya AB ülkeleri arasında “en temiz ve güvenli nükleer enerji” sistemine sahip olarak önemli bir atılım gerçekleştirecektir. Washington ile Bükreş yönetimleri arasında yapılan antlaşma gereği yakın zamanda bölgede daha fazla modüler nükleer santral kurulacağını belirtilmiştir.
Phoenix Projesi ile birlikte ülkedeki kömür ve diğer fosil yakıtla çalışan eski sistemli enerji santrallerinin yakın bir zamanla kapatılması düşünülmektedir. Başkent Bükreş’in kuzeyinde yer alan Doicesti bölgesinde kurulacak olan yeni teknoloji modüler nükleer santral için Romanya 254 milyon euro maddi destek almıştır. Phoenix Projesi kapsamında toplamda 6 adet nükleer modül inşa edilecek ve yaklaşık 2000 kişiye iş imkanı sağlayacaktır. Bu yeni nesil santral sayesinde senelik 4 milyon ton karbondioksit gazının da atmosfere salınımı önlenmiş olacaktır. Phoenix Projesi kapsamında ABD’nin desteğiyle Romanya dışında Çekya, Polonya ve Slovakya’da da modüler nükleer santrallerin kurulacağı hedeflenmektedir.
Sonuç olarak; Romanya bu vesileyle, ABD’den sonra bu teknolojiyi kullanan ikinci, Avrupa’da da ilk ülke olacaktır. Avrupa Yeşil Mutabakatı, Fit For 55’e Uygun politika paketi ve REPowerEU, Avrupa’da enerji geçişini ve endüstrinin karbondan arındırılmasını yönlendirmede merkezi bir rol oynamaktadır. Küçük modüler reaktörler (SMR’ler) gibi ortaya çıkan teknolojiler önemli ilerleme kaydetmekte ve entegre enerji sistemlerinde önemli bir rol oynayarak, nispeten küçük bir çevresel etkiye sahip düşük karbonlu enerji sağlayabileceği düşünülmektedir.
Diğer yandan; SMR’lerin, temiz elektrik ve yüksek miktarda hidrojene yönelik yaklaşan yüksek talebe yanıt vermeye yardımcı olması, geleneksel nükleer teknolojileri tamamlayabilir ve yenilenebilir enerjinin yanı sıra, düşük karbonlu elektrik ve ısıyı güvenilir, tutarlı ve güvenli bir şekilde eş zamanlı üreterek Avrupa iklim hafifletme ve sürdürülebilirlik çabalarına katkıda bulunabilirler.
Yararlanılan Kaynaklar
Cem, BAĞDATLIOĞLU; “Nükleer Enerjide Yeni Adım: Küçük Modüler Reaktörler”, Bilim ve Teknik, Şubat 2012, s.56-57.
“Nükleer Enerjinin Yeni Nesli: Küçük Modüler Reaktörler”, Trend Analizi, Thinkteck STM Teknolojik Düşünce Merkezi, Haziran, 2022.
https://e-dergi.tubitak.gov.tr
https://thinktech.stm.com.tr/tr/nukleer-enerjinin-yeni-nesli-kucuk-moduler-reaktorler
2005 yılında Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur. Aynı yıl Çankaya Üniversitesi Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı-Anayasa Hukuku alanında yüksek lisans yapmıştır. 2011 yılına kadar Ulaştırma Bakanlığına bağlı Mesleki Eğitim Merkezlerinde ODY-ÜDY Eğitmeni olarak görev yapmış olup, yaklaşık 15 yıldır Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinde hukukçu olarak çalışmaktadır. TOBB’da ilk olarak Dış Ticaret ve Uluslararası Lojistik alanında çalışmalarda bulunmuş olup, 7 yıla yakın Birleşmiş Milletler temsilciliği yapmış olup şimdi TOBB Reel Sektör AR-GE ve Uygulama Daire Başkanlığında KOBİ Politikaları Müdürlüğünde uzman hukukçu olarak görev yapmaktadır.
Diğer yandan, Gazi Üniversitesi Kamu Hukuku-İdare Hukuku Ana Bilim Dalında idare hukuku kürsüsünde doktora tezini tamamlamaya çalışmaktadır. Türkiye’de YÖK tarafından kabul gören TOBB konulu tezin tamamlanmasından sonra bunu kitaplaştırmayı planlamaktadır.
Bununla birlikte, halihazırda 2023 yılından bu yana Türkiye’de özellikle enerji sektörü ile yenilebilir enerji konusunda kendini uluslararası alanda da kanıtlamış “DÜNDAR HUKUK” VE “DÜNDAR LEGAL SERVICE CONSULTANCY” de Londra bloğunda köşe yazısı yazmaktadır.