TAHKİM TÜRLERİ SERİSİ – 1 / KURUMSAL TAHKİM

Tahkim, yüzyıllardır var olan ve zamanla evirilen bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Tarihsel gelişimi, özellikle ticaretin ve devletlerarası ilişkilerin gelişmesiyle paralel bir şekilde ilerlemiştir. Tahkim, başlangıçta oldukça basit ve yerel bir çözüm yöntemi olarak ortaya çıkmış, ancak zaman içinde uluslararası bir hukuk aracı haline gelmiştir. Tahkim, antik uygarlıklarda, özellikle ticaretin yoğun olduğu bölgelerde, çok eski zamanlara dayanan bir gelenektir.

21. yüzyılda, tahkim daha da küresel bir hale gelmiş ve dijitalleşme ile birlikte çevrim içi tahkim gibi yeni gelişmelerle şekillenmiştir.

Sözcük anlamı itibariyle, taraflar arasındaki bir uyuşmazlığın hakemler eliyle çözümlenmesi demek olan tahkim ile ilgili birçok ayrım yapılmaktadır. En genel ifade ile karşılaştırmalı olarak tahkim türleri şu gruplara ayrılmaktadır;

• Kurumsal Tahkim- Ad Hoc Tahkim
• İradî Tahkim- Zorunlu Tahkim
• Millî Tahkim-Yabancı Tahkim
• İç (Mahalli) Tahkim-Milletlerarası tahkim
• İki Taraflı Tahkim- Çok Taraflı Tahkim
• Özel Tahkim Türleri
• Yatırım Tahkimi
• Enerji Tahkimi
• Spor Tahkimi
• İş Tahkimi
• Sigorta Tahkimi
• Aile Tahkimi

Sizlere bu hafta ve önümüzdeki haftalarda kaleme alacağım ve bu alana ilgi duyan herkes için faydalı olacağını düşündüğüm “Tahkim Türleri Serisi” nin başlangıç yazısı ile seslenmek isterim. Bu seri yazılarımızın ilk kısmını “Kurumsal Tahkim” hususuna ayırmak istedim.

Nedir Kurumsal Tahkim ve Nasıl İşler?

Kurumsal tahkim, tarafların anlaşmazlıklarını çözmek için belirli bir tahkim kurumu tarafından sağlanan bir prosedürü ifade eder. Bu tür tahkim, genellikle uluslararası ticaret anlaşmazlıkları, ticari sözleşmeler ve yatırım uyuşmazlıklarında yaygın olarak kullanılır. Kurumsal tahkimde, belirli bir kurum (örneğin, ICC, LCIA, ICDR) tarafların anlaşmazlıklarını çözmek için belirli kurallar ve prosedürler belirler. Kurumsal tahkim, tarafların tahkim prosedürlerinin nasıl işleyeceğini, hakemlerin nasıl seçileceğini ve diğer teknik detayları önceden belirler.

Kurumsal tahkim, ticari anlaşmazlıkların çözülmesinde uluslararası çapta yaygın ve güvenilir bir mekanizmadır. ICC, LCIA, ICDR gibi kurumlar, küresel iş dünyasında çözüm arayan taraflar için önemli araçlar sunmaktadır. Bu kurumlar sayesinde, anlaşmazlıklar hızlı, etkili ve gizlilik içinde çözülebilir.

Kurumsal Tahkim Türkiye’de, uluslararası ticaret ve iş dünyasında önemli bir yer tutmaktadır. Ülke, hem iç hukuk hem de uluslararası düzeydeki ticari anlaşmazlıkların çözülmesinde kurumsal tahkim yöntemine başvurulmasını teşvik eden bir yaklaşım benimsemiştir. Türkiye’deki kurumsal tahkim, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde geniş çapta kullanılmaktadır ve bu tür tahkimle ilgili bir dizi düzenleme mevcuttur.

Kurumsal Tahkim ve Türk Hukukundaki yeri Türk Medeni Kanunu ve özellikle 2016 yılında kabul edilen Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) düzenlenmiştir. Ayrıca, 1988 tarihli 4686 sayılı Tahkim Kanunu, Türkiye’de tahkimin temel yasal çerçevesini oluşturur ve bu kanun, özellikle uluslararası tahkim konusunda düzenlemeler sunar. Bu yasal çerçeve, Türk mahkemelerinin yerini alacak şekilde, tarafların ticari anlaşmazlıklarını çözmek amacıyla tahkime başvurabileceği bir ortam yaratır.

Bununla birlikte, Türk Ticaret Kanunu ve Uluslararası Tahkim açısından değerlendirildiğinde ise Türk Ticaret Kanunu, ticari uyuşmazlıkların çözülmesinde tahkime başvurulabileceğini belirtmiştir. Özellikle, uluslararası ticaret anlaşmazlıkları için kurumsal tahkim, Türkiye’de sıklıkla tercih edilen bir çözüm yoludur.

Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası antlaşmalar, örneğin New York Konvansiyonu (1958) gibi, Türkiye’ye kurumsal tahkimin tanınması ve uygulanması konusunda güvence sağlar.

Nasıl İşler?

Bu tür bir tahkim süreci şu şekilde gerçekleşir:

• Tahkim Sözleşmesi: Taraflar, anlaşmazlık durumunda tahkime başvurmayı kabul ettikleri bir sözleşme imzalar. Bu sözleşme, tahkim kurumunu ve tahkimde izlenecek prosedürleri belirler.
• Tahkim Kurumunun Seçimi: Taraflar, bir tahkim kurumuna başvururlar. Örneğin, ICC (Uluslararası Ticaret Odası) veya LCIA (Londra Ticaret Tahkim Mahkemesi) gibi kurumlar, tahkim işlemlerini yönetir.
• Başvuru: Bir taraf, anlaşmazlık nedeniyle tahkime başvurmak istediğinde, belirlenen tahkim kurumuna başvuru yapar. Başvuruda, anlaşmazlığın konusu, talepler ve taraflar hakkında bilgiler verilir.
• Tahkim Kurumunun Atamaları: Tahkim kurumu, taraflar arasında bir veya daha fazla hakem atanmasını sağlar. Hakemler, genellikle uzmanlık alanlarına göre seçilir. Kurum, hakemlerin bağımsız ve tarafsız olmasını denetler.
• Tahkim Prosedürü: Kurumsal tahkimde, tahkim kurumu genellikle belirli bir işlem takvimi ve kurallar belirler. Bu süreç, tarafların belgelerini sunmaları, yazılı ifadelerde bulunmaları ve duruşmalarla devam eder.
• Karar: Hakemler, duruşmalar ve delillerin incelenmesinin ardından, taraflara nihai bir karar verirler. Bu karar bağlayıcıdır ve taraflarca genellikle yasal olarak uygulanmak zorundadır.
• Sonuç ve İcra: Tahkim kararının uygulanması, yerel mahkemelerden yardım alınarak sağlanabilir. Eğer taraflar, kararın uygulanmaması durumunda anlaşmazlık yaşarsa, mahkemeye başvurma hakkına sahip olabilirler. 

Türkiye’de olduğu gibi Dünyada da Kurumsal Tahkimde öne çıkan kurumlar şu şekilde ifade edilebilir; 

• ICC (Uluslararası Ticaret Odası):
• Kuruluş Yılı: 1923
• Merkez: Paris, Fransa
• ICC, dünya çapında ticaretin düzenlenmesinde önemli bir rol oynayan ve uluslararası anlaşmazlıkların çözülmesinde sıklıkla tercih edilen bir kurumsal tahkim kurumu olarak bilinir. ICC’nin kuralları, çok sayıda farklı sektör ve anlaşmazlık türü için geniş bir yelpazeye sahiptir. 

• LCIA (Londra Uluslararası Tahkim Mahkemesi):
• Kuruluş Yılı: 1892
• Merkez: Londra, Birleşik Krallık
• LCIA, özellikle İngiltere ve Avrupa’daki ticari uyuşmazlıkların çözülmesinde tercih edilir. Modern ve etkili bir tahkim süreci sunmak için yenilikçi kurallar ve esnek bir yaklaşım benimser.
• ICDR (Uluslararası Ticaret Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi):
• Kuruluş Yılı: 1996
• Merkez: New York, ABD
• ICDR, özellikle Kuzey Amerika’da geniş bir etkiye sahiptir ve farklı sektörel ihtiyaçlara yönelik çözümler sunar. ICDR, ABD’deki en büyük tahkim kurumlarından biridir.
• SCC (Stockholm Ticaret Mahkemesi):
• Kuruluş Yılı: 1903
• Merkez: Stockholm, İsveç
• SCC, özellikle Avrupa ve Asya arasındaki ticari uyuşmazlıkların çözülmesinde önemli bir rol oynar ve çok sayıda uluslararası anlaşmazlık için tercih edilen bir kurumdur.
• SIAC (Singapur Uluslararası Tahkim Merkezi):
• Kuruluş Yılı: 1991
• Merkez: Singapur
• SIAC, özellikle Asya-Pasifik bölgesindeki ticari uyuşmazlıklar için önemli bir tahkim merkezi olup, hızla büyüyen bir uluslararası tahkim kurumudur.
• ISTAC (İstanbul Tahkim Merkezi):
• Kuruluş: 2015
• Merkez: İstanbul, Türkiye’nin tahkim başkenti olarak öne çıkmaktadır.
• Türkiye’deki en önemli kurumsal tahkim merkezi olmuştur. ISTAC, İstanbul’da yerleşik bir kurumsal tahkim organıdır ve özellikle uluslararası ticaret anlaşmazlıklarında önemli bir platform sağlar.
• ISTAC, ICC ve LCIA gibi uluslararası tahkim kurumlarıyla benzer kurallara sahip olup, hem yerli hem de yabancı şirketler tarafından kullanılmaktadır.
• ISTAC, Türk hukukuna uygun kurallar sunarken, uluslararası ticaretin dinamiklerine de uyum sağlamaktadır.

Her uygulamada olduğu gibi Kurumsal Tahkimin de avantajları ve dezavantajları mevcuttur. Avantajlarına bakıldığında;

• Hızlı Çözüm: Mahkemeler yerine tahkim kullanmak, davaların daha hızlı çözülmesini sağlar. Özellikle ticaretin hızlı işlediği bir ortamda, uzun yargılama süreçlerinden kaçınılır.
• Gizlilik: Tahkimde, taraflar arasında gizlilik ön planda tutulur. Bu, ticari sırların korunmasını sağlar ve tarafların ticari ilişkilerini sürdürebilmesine olanak tanır.
• Uluslararası Tanıma: Örneğin, Türkiye, New York Konvansiyonu’na taraf olduğundan, Türkiye’de alınan tahkim kararları dünya çapında tanınabilir ve uygulanabilir. 

Dezavantajlarına bakıldığında;

• Bilinirlik: Türkiye’de veya Dünyada bazı yerel ticaret camiası, kurumsal tahkime hâlâ yeterince aşina olmayabilir ve mahkeme kararlarını tercih edebilirler.
• Bürokrasi ve Uygulama Sorunları: Bazı durumlarda, tahkim kararlarının uygulanmasında yerel mahkemelerin müdahalesi ya da kararların icra edilmesiyle ilgili zorluklar yaşanabilir.

Sonuç olarak; Tahkim, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde çeşitli mevzuatlar ile düzenlenmiş bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Türkiye’deki temel mevzuat, 4686 sayılı Tahkim Kanunu iken, uluslararası düzeyde New York Konvansiyonu ve UNCITRAL Model Kanunu gibi düzenlemeler, tahkimin etkinliğini ve yaygınlığını artırmıştır. Ayrıca, kurumsal tahkim merkezleri de kendi özel kuralları ile bu süreci şekillendirmektedir. Bu mevzuatlar, tahkimin tarafsız, adil ve hızlı bir çözüm yöntemi olarak kabul edilmesini sağlamaktadır.

Dünyada da oldukça kullanılan bir tahkim türü olan “Kurumsal Tahkim” açısından uluslararası düzeydeki kurumlar gibi son dönemlerde Türkiye önemli bir merkez olma yolunda hızla ilerlemektedir. Hem ulusal hem de uluslararası düzeyde ticaretin artmasıyla, kurumsal tahkim Türkiye’de daha fazla tercih edilmekte ve gelişen bir sektör haline gelmektedir. İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) gibi yerel ve uluslararası tahkim kurumlarının varlığı, Türkiye’nin küresel ticaret dünyasında daha önemli bir yer edinmesini sağlamaktadır. Türkiye, ayrıca uluslararası sözleşmelere taraf olduğu için, dünya çapında tanınan ve uygulanabilir tahkim kararlarına sahip bir ülke olarak öne çıkmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar:

https://www.hkiac.org/arbitration/what-is-arbitration

https://www.international-arbitration-attorney.com/tr/arbitragem-institucional-ou-ad-hoc/

https://www.pinsentmasons.com/out-law/guides/institutional-vs-ad-hoc-arbitration

https://www.changing-perspectives.legal/arbitration/types-of-arbitration/other-types-of-arbitration/

https://iccwbo.org/dispute-resolution/dispute-resolution-services/arbitration/

https://www.wipo.int/amc/en/arbitration/what-is-arb.html

https://www.law.cornell.edu/wex/arbitration

https://www.pon.harvard.edu/daily/conflict-resolution/what-is-an-arbitration-agreement/

Ebru, KARADEMİR; “Milletlerarası Kurumsal Tahkim Merkezlerinin Bir Karşılaştırması”, Public and Private International Law Bulletin, Cilt: 32, Sayı: 2, s. 73-104