TAHKİM TÜRLERİ SERİSİ – 2 / AD HOC TAHKİM

Tahkim türleri serilerinde bu hafta Ad Hoc Tahkim konusu ile devam etmek istedik.

Ad hoc tahkim, tarafların bir anlaşmazlığı çözmek için özel olarak seçtikleri hakemler aracılığıyla yürütülen tahkim türüdür. “Ad hoc” terimi, bir şeyin özel olarak belirli bir durum için düzenlendiğini veya kurulduğunu ifade eder. Bu bağlamda, ad hoc tahkimde taraflar, anlaşmazlıklarını çözmek için önceden belirlenmiş bir tahkim kurumu veya kuralları yerine, kendi belirledikleri kurallar çerçevesinde bir tahkim süreci başlatırlar.

Ad hoc tahkimde genellikle bir tahkim sözleşmesi yapılır ve taraflar, hangi hakemlerin görev yapacağını, tahkim sürecini nasıl yürüteceklerini, hangi kuralların uygulanacağını ve benzeri detayları özgürce belirlerler. Bu tür tahkim, taraflara daha fazla esneklik sağlar çünkü resmi bir tahkim kurumunun belirlediği kurallara bağlı kalmazlar. Ancak, taraflar anlaşmazlık çözümü için belirli bir kurallar çerçevesine uymak zorundadır ve bu tür tahkimde, hakemlerin seçimi ve süreçlerin yönetimi taraflar arasında anlaşmazlık yaratabilir.

Ad hoc tahkim süreci, genellikle şu adımlarla işlemektedir;

1. Tahkim Anlaşmasının Yapılması: Taraflar, anlaşmazlık durumunda çözüm için tahkim yolunu seçeceklerini belirten bir sözleşme veya anlaşma yaparlar. Bu anlaşmada, tahkim süreciyle ilgili esaslar belirlenir (hakem seçimi, kurallar, tahkim yeri vb.).
2. Hakemlerin Seçimi: Taraflar, anlaşmazlık çözümü için hakemleri seçer. Bu adımda genellikle her taraf bir hakem seçer ve bu hakemler, üçüncü bir hakem seçerek bir hakem heyeti oluştururlar. Alternatif olarak, taraflar tek bir hakem de belirleyebilir. Hakemler, tarafların belirlediği kurallara göre görev yapacaktır.
3. Tahkim Kurallarının Belirlenmesi: Ad hoc tahkimde, taraflar önceden kabul ettikleri bir tahkim kurumu veya kural setine bağlı kalmazlar. Bunun yerine, kendi belirleyecekleri kurallar veya belirli bir tahkim kurumunun kurallarını kabul edebilirler. Taraflar ayrıca tahkim yeri, dil ve diğer işlemleri belirleyebilir.
4. Tahkim Sürecinin Başlatılması: Taraflar, tahkim sürecinin başlatılması için gerekli yazılı başvuruyu yaparlar. Bu başvuru genellikle anlaşmazlık konusu, talepler ve tarafların iletişim bilgilerini içerir. Tahkim süreci, hakemlerin seçilmesinin ardından başlar.
5. Tahkim Yargılaması: Hakemler, tarafların sunduğu deliller ve argümanlar doğrultusunda, dava üzerinde yargılama yaparlar. Bu aşamada, her iki taraf da sözlü veya yazılı savunmalarını sunar. Hakemler, tarafların sunduğu kanıtları değerlendirir ve gerektiğinde tanıkları dinler.
6. Kararın Verilmesi: Tahkim süreci sonunda, hakem veya hakem heyeti, taraflara karşı bağlayıcı bir karar verir. Bu karar, taraflarca kabul edilmek zorundadır. Ad hoc tahkimde verilen karar, tahkim anlaşmasında belirtilen kurallara göre kesin ve bağlayıcıdır.
7. Kararın Uygulanması: Ad hoc tahkimde verilen kararın uygulanması, genellikle tahkim anlaşmasında belirtilen kurallara ve yerel yasalarla belirlenen tahkim kararlarının tanınması ve icrası sürecine bağlıdır. Eğer taraflar kararın uygulanmasını istemezse, karar yargı yolu ile icra edilebilir.

Ad hoc tahkim, esneklik sağlasa da taraflar arasındaki güveni ve anlaşmayı gerektirir, çünkü belirli kurallara ve resmi bir tahkim kurumu desteğine dayanmadan işlemektedir. Bu nedenle, sürecin düzenli işlemesi için tarafların iyi bir iletişim ve anlaşma içinde olmaları önemlidir.

Dünya örneklerine bakıldığında Ad Hoc Takim farklı yargı sistemlerinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bu örnekleri ele alırsak;

1. Uluslararası Ticaret ve Yatırım Tahkimi (ICC – Uluslararası Ticaret Odası) ICC, genellikle kurumlaşmış bir tahkim sağlayıcı olarak bilinse de, ad hoc tahkim de oldukça yaygındır. Taraflar, ICC kuralları yerine kendi aralarındaki anlaşmazlıkları çözmek için bağımsız bir tahkim süreci belirleyebilirler. ICC’nin sunduğu tahkim kuralları çok yaygın olmakla birlikte, ICC’nin kuralları yerine taraflar, ad hoc bir süreç seçebilir.
2. Birleşmiş Milletler Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL) UNCITRAL, ad hoc tahkim konusunda önemli bir role sahiptir. Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulan bu kurum, ad hoc tahkim için genel kurallar (UNCITRAL Tahkim Kuralları) sağlar. Bu kurallar, tarafların kendi tahkim süreçlerini yönetmelerine yardımcı olur. Dünya genelinde, özellikle devletler ve devlet dışı taraflar arasında sıklıkla kullanılır. Örnek: Birçok uluslararası yatırım anlaşmazlığı, UNCITRAL kuralları altında ad hoc tahkim yoluyla çözülür. Örneğin, bazı yatırımcı-ülke anlaşmazlıkları UNCITRAL kuralları altında tahkim edilmektedir.
3. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ABD’de de ad hoc tahkim yaygındır, özellikle ticaret ve iş dünyasında. Taraflar, Amerikan tahkim yasalarına (örneğin, Federal Tahkim Yasası) ve kendi belirledikleri kurallara göre ad hoc tahkime başvurabilirler. Örnek: Birçok büyük ticaret anlaşmazlığı, tarafların kendi aralarındaki anlaşmaya dayalı olarak ad hoc tahkimle çözülür. Ayrıca, uluslararası yatırım anlaşmazlıklarında da ad hoc tahkim tercih edilebilmektedir.
4. Fransa Fransa, ad hoc tahkim için önemli bir merkezdir. Fransız tahkim mahkemeleri, ad hoc tahkim kararlarını tanır ve uygulamak için yargı yoluyla kolaylık sağlar. Fransız hukuku, özellikle ticaret anlaşmazlıklarında, tarafların ad hoc tahkim yoluna gitmelerine olanak tanır. Örnek: Fransa’da Paris, birçok uluslararası ticaret tahkimi ve ad hoc tahkim davalarının merkezi olmuştur.
5. Çin Çin, ad hoc tahkimi yaygın olarak kabul etmiştir, ancak ülkedeki birçok ticaret anlaşmazlığı resmi tahkim kurumları aracılığıyla çözülür. Bununla birlikte, ad hoc tahkim özellikle yatırımcı ile hükümet arasındaki anlaşmazlıklarda önemli bir çözüm yolu sunar. Örnek: Çin ile diğer ülkeler arasında yapılan yatırım anlaşmazlıklarında, ad hoc tahkim genellikle UNCITRAL kuralları altında gerçekleştirilir.
6. Almanya Almanya, ad hoc tahkim uygulamalarını destekleyen bir ülkedir. Alman hukukunda, taraflar arasında anlaşmazlık durumunda ad hoc tahkim yoluna gitmek mümkündür ve bu tür davalar sıkça görülmektedir. Örnek: Almanya’da, özellikle ticaret ve iş dünyasında ad hoc tahkim yaygın şekilde kullanılmaktadır. Taraflar, genellikle kendi belirledikleri kurallar altında tahkime başvururlar.
7. Hindistan Hindistan’da da ad hoc tahkim yaygın olarak kullanılır. Hindistan’daki yargı sistemi, tarafların ad hoc tahkim yoluyla anlaşmazlıklarını çözmelerine olanak tanır. Örnek: Hindistan’da, özellikle inşaat sektöründe, ad hoc tahkim sıkça tercih edilir. Ayrıca, ülke dışındaki yabancı yatırımcılar ile Hindistan arasındaki anlaşmazlıklar da genellikle ad hoc tahkim ile çözülür.
8. Brezilya Brezilya’da da ad hoc tahkim yaygın olarak kullanılmaktadır. Taraflar, genellikle özel anlaşmalarla kendi tahkim süreçlerini belirleyebilirler. Örnek: Brezilya’daki iş dünyasında, özellikle büyük inşaat ve ticaret anlaşmazlıklarında ad hoc tahkim uygulamaları görülmektedir.
9. Avustralya Avustralya, ad hoc tahkim konusunda önemli bir ülke olup, özellikle iş dünyası ve ticaret sektöründe ad hoc tahkim tercih edilmektedir. Taraflar, resmi tahkim kurumu yerine kendi belirledikleri kurallarla ad hoc tahkim yolunu seçebilirler. Örnek: Avustralya’daki uluslararası ticaret anlaşmazlıkları, genellikle ad hoc tahkim yoluyla çözülmektedir. 
10. Afrika Ülkeleri Bazı Afrika ülkelerinde, özellikle ticaret anlaşmazlıklarında, ad hoc tahkim sıkça başvurulan bir yöntemdir. Taraflar, genellikle kendi belirledikleri kurallar çerçevesinde anlaşmazlıkları çözmeyi tercih ederler. Örnek: Nijerya ve Güney Afrika gibi ülkelerde, ad hoc tahkim, özellikle ticaret ve yatırım anlaşmazlıklarında tercih edilen bir çözüm yöntemidir.

Türkiye’de ad hoc tahkim, Türk hukuk sisteminde de kabul edilen ve uygulanan bir tahkim yöntemidir. Türkiye’deki ad hoc tahkim, özellikle ticari anlaşmazlıklar ve yatırım anlaşmazlıklarında yaygın olarak kullanılır. Bu bağlamda Ad Hoc Tahkim ile ilgili Türkiye’deki hukuki düzenlemeler şu şekilde sıralanabilir;

• 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu: Tahkim, Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir. Türk Borçlar Kanunu, tarafların tahkime başvurabileceğini ve tahkim anlaşmalarının geçerliliğini kabul eder.
• 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK): HMK’nın 410. maddesi, tahkim ile ilgili usul hükümlerini belirler. Ad hoc tahkimde de bu kurallar geçerlidir.
• Türk Ticaret Kanunu: Ticaretle ilgili anlaşmazlıklarda da ad hoc tahkim kullanılabilir. Türk Ticaret Kanunu, ticari davalarla ilgili tahkim hükümlerine de yer verir.
• New York Konvansiyonu (1958): Türkiye, bu konvansiyona taraf bir ülke olarak, uluslararası tahkim kararlarını tanır ve icra eder.

Türkiye’de ad hoc tahkim, taraflara büyük esneklik sunan bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Taraflar, tahkim sürecini kendi ihtiyaçlarına göre şekillendirebilir ve yargılama sürecinde daha hızlı, esnek ve özel çözümler elde edebilirler. Bununla birlikte, ad hoc tahkimde taraflar arasındaki anlaşmazlıkların yönetimi ve sürecin düzgün işlemesi için iyi bir iletişim ve anlaşma gereklidir.

Ancak, her çözüm yönteminde olduğu gibi, ad hoc tahkimin de bazı avantajları ve dezavantajları vardır.

Ad Hoc Tahkimin Avantajları

1. Esneklik: Ad hoc tahkim, taraflara süreç üzerinde daha fazla kontrol ve esneklik sağlar. Taraflar, kendi kurallarını belirleyebilir, hakem seçiminde özgürdürler ve tahkim sürecini istedikleri şekilde şekillendirebilirler. Bu esneklik, özel ve ticari ihtiyaçlara göre özelleştirilebilir.
2. Daha Az Formalite: Kurum tahkimine göre daha az resmi düzenleme ve prosedür gerektirir. Bu durum, daha hızlı bir çözüm süreci sunabilir ve tarafların işlemleri daha basitleştirilebilir.
3. Daha Uygun Maliyetler: Ad hoc tahkimde, belirli bir tahkim kurumuna bağlı kalmadığınız için kurumsal ücretler ve idari giderler söz konusu olmaz. Bu da genellikle daha düşük maliyetlerle sonuçlanabilir. Taraflar sadece hakem ücretleri ve diğer doğrudan giderleri öderler.
4. Hızlı Çözüm: Kurumlaşmış tahkim süreçlerinde bazen gecikmeler yaşanabilir. Ad hoc tahkim, tarafların hızlıca anlaşarak süreci başlatmaları sayesinde daha kısa sürede sonuçlanabilir.
5. Tarafların İhtiyaçlarına Uygunluk: Taraflar, çözüm sürecinin detaylarını kendileri belirleyerek, belirli ihtilaflara daha uygun ve hızlı çözümler bulabilirler. Özellikle ticari ve yatırım anlaşmazlıklarında, sürecin belirli ihtiyaçlara odaklanması önemli olabilir.

Ad Hoc Tahkimin Dezavantajları

1. Taraflar Arasında Anlaşmazlık Riski: Ad hoc tahkimde taraflar, sürecin nasıl işleyeceği, hangi kuralların geçerli olacağı ve hangi hakemlerin seçileceği konusunda anlaşmazlıklar yaşayabilirler. Taraflar arasındaki güven eksikliği, sürecin başlatılmasını zorlaştırabilir.
2. Eksik Hukuki Çerçeve: Ad hoc tahkimde, tahkim sözleşmesinde tüm kurallar ve usuller belirlenmediği takdirde, belirsizlikler ortaya çıkabilir. Bu da taraflar için daha karmaşık ve zaman alıcı olabilir, çünkü sürecin yönetimi daha az belirgin hale gelir.
3. Yüksek Hakem Ücretleri: Ad hoc tahkimde, taraflar hakemleri kendileri seçer ve bu hakemlerin ücretleri, belirli bir tahkim kurumunun sabit ücretlerinden daha yüksek olabilir. Özellikle, yüksek deneyime sahip hakemler seçildiğinde, bu ücretler önemli bir maliyet unsuru olabilir.
4. Kararın İcra Edilmesi Zor Olabilir: Ad hoc tahkimde verilen kararların ulusal mahkemeler tarafından tanınması ve icra edilmesi bazen sorun yaratabilir. Eğer taraflardan biri tahkim kararını tanımazsa, mahkeme yoluna gitmek gerekebilir ve bu da sürecin uzamasına neden olabilir.
5. Deneyim Eksikliği: Bazı taraflar için, ad hoc tahkimde sürecin yönetilmesi daha karmaşık olabilir. Çünkü taraflar, tahkim kurumlarının sağladığı deneyim ve altyapıdan yoksun olurlar. Özellikle, deneyimsiz taraflar, sürecin yönetilmesinde zorluklar yaşayabilirler.
6. Bağımsızlık ve Tarafsızlık Konusunda Endişeler: Hakemlerin tarafsızlığı ve bağımsızlığı konusunda şüpheler oluşabilir. Taraflar, kendi seçtikleri hakemlerin adil bir karar verme konusunda baskı altında olabileceklerini düşünebilirler. Ayrıca, taraflar arasındaki güven eksikliği, hakemlerin kararına karşı direnç oluşturarak süreci zorlaştırabilir.

Sonuç olarak, Ad hoc tahkim, özellikle esneklik, hız ve maliyet avantajları sağlayabilir. Ancak, süreçte belirsizlikler, taraflar arası anlaşmazlıklar ve icra aşamasındaki zorluklar gibi dezavantajlar da söz konusu olabilir. Hangi tahkim yönteminin kullanılacağı, tarafların ihtiyaçlarına, anlaşmazlığın özelliklerine ve taraflar arasındaki güven düzeyine bağlı olarak değişebilir.

Dünya geneline bakıldığında farklı yargı sistemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yöntem, taraflara esneklik sağlar ve genellikle özel ticaret anlaşmazlıklarında ve yatırım meselelerinde çözüm yolu olarak tercih edilir.

Yararlanılan Kaynaklar

https://jusmundi.com/en/document/publication/en-ad-hoc-arbitration

https://eskihukuk.com/ad-hoc-arbitration-or-institutional-arbitration-advantages-and-disadvantages

https://www.carlsonssolicitors.com/news/2021/9/1/what-is-ad-hoc-arbitration-and-why-is-it-used

https://www.resithukuk.com/blog/comparison-of-ad-hoc-arbitration-and-institutional-arbitration

https://www.euro-arbitration.org/node.php/en/adhoc

https://www.pinsentmasons.com/out-law/guides/institutional-vs-ad-hoc-arbitration

https://www.acerislaw.com/arbitration/ad-hoc-arbitration/

https://centerarbitr.ru/en/ad-hoc-arbitration/general-information/

Resul, ŞAHİNOL; “Ad Hoc Tahkim (Uncıtral Tahkim Kuralları)”, Master Tezi, Ankara, 2006.

Ziya, AKINCI; “Milletlerarası Tahkim”, Vedat Kitapçılık, 4.Bası, İstanbul 2016.